Сэтгүүлч хүн ярилцагчаа чин сэтгэлээсээ сонирхож байж л тухайн хүн яагаад ийм, тийм ажил хийдэг, яагаад ийм, тийм үзэл бодолтой болсон юм гэхчлэн олон өнцгийг харуулж чадна. 30 минутад хүн дотоод ертөнцөө нээнэ гэдэг нь чухал учраас би ярилцагчаа үнэн голоосоо сонирхдог, сонсдог.

-Ярилцлага хөтлөх явцад Та өөрөө хэр ярилцагч болж өөрчлөгдсөн бэ?

-Нэг зүйлийг олон хийхээр зуршил тогтдог гэсэн логик намайг ч бас тойроогүй л байх. Гэхдээ би 50 нас гарсан хойноо ярилцлагын нэвтрүүлэг хийж эхэлсэн болохоор бусадтай харилцах өөрийн гэсэн хэв маяг аль хэдийнэ тогтчихсон байсан л даа. Мэдээж телевизийн ярилцлага хийж байгаа болохоор цаг үетэй уралдах шаардлага, дурангийн өмнө зочинтой харилцах хэм хэмжээ зэрэгт суралцалгүй яах вэ.

-Та зөвхөн үйл явдлын баатруудтай ярилцахыг урьтал болгодог уу?

-Шүүмж-нийтлэл бичихдээ үйл явдлаас сэдэвлэдэг бол телевизийн ярилцлагад голдуу хүнээ харж сонгодог.

-Сэтгүүл зүйн салбарт идэвхтэй ажилласан таван жилийн хугацаанд Таны хувьд хамгийн сонирхолтой цаг үе хэдийд байв?

-Долоо хоног тутам гэхээр жилд 50-иад ярилцлага хийж, мөн ийм тооны нийтлэл бичдэг юм. Сонирхолтой цаг үе гэхээсээ сонин хүмүүстэй учирсан. Миний зочдын олонх нь ярилцахад цаг хугацаа хурдан өнгөрдөг, камер мартуулдаг хүмүүс.

Ярилцлага бүрээ хамгийн сайн болсон гэвэл худлаа байх л даа. Гэхдээ ярилцлага болгон маань чухал байсан, илүү сайжирч байгаа гэдэгт итгэлтэй байдаг. Ер нь бол амьдралд асуух цаг гардаг ч, ихэндээ хариулах цаг олддоггүй. Тийм болохоор нийтлэлээрээ хариулахыг оролддог.

-Таны хувьд баараггүй мэддэг зүйлээ, тухайлбал эдийн засгийн талаар асуугаад суух нь заримдаа утгагүй санагдах үе байдаг уу. Та чинь мэргэжлийн эдийн засагч шүү дээ?

-Үгүй, үгүй. Надаас өөр бодолтой байгаагийнх нь учрыг олж мэдэх их сонин байдаг. Миний үзээгүй, сонсоогүй үндэслэлүүдийг гаргаж ирцгээж л байвал ярилцлага маань амьд, олон өнгөтэй болж байгаа хэрэг.

-Далай ламтай нүүр тулан уулзаж ярилцсан хүнийхээ хувьд ямар сэтгэгдэлтэй үлдсэн бэ?

-Далай лам бол хүн ямар агуу байж болохыг нотолсон онцгой оршихуй. Тэгсэн атлаа гайхамшигтай даруу хүн. Далай ламтай уулзсаны дараа би хэд хоногийн турш баяртай, аз жаргалтай, эрч хүчтэй байлаа. Энэ их хүнээс амар амгалангийн сайхныг мэдэрсэн. Далай лам 46-хан минутад маш энгийнээр агуу зүйлсийг хэлж ярьсан нь гайхалтай сэтгэгдэл төрүүлсэн.

Ер нь агуу хүн, агуу зүйл энгийн байдаг гэж үнэн юм билээ. Далай лам намайг ярилцаж болох, надаар дамжуулж монголчуудад хэлэх үгээ дайж болох хүн гэж итгэсэн учраас түүний чин сэтгэлийг аль болох олон монгол хүнд хүргэх үүрэгтэйгээ ухамсарласан даа. Тэгээд телевизээр ярилцлагаа цацсаны сацуу англи, монгол хэл дээр хоёр нийтлэл гаргасан.

-Далай ламтай ярилцлага хийхийнхээ өмнө Та хэр их бэлтгэсэн бол?

-Далай лам, эсвэл аль нэг улсын Ерөнхийлөгчтэй ярилцахад онцгой бэлтгэх шаардлага гардаг.Яагаад гэвэл тэд намайг Жаргалсайхан гэж харахгүй. Тиймээс Далай ламтай ярилцлага хийхдээ бүх монголчуудын өмнөөс өөрийгөө шахсан.

Монголчууд юу асуух билээ гэж их удаан бодсон. Хоёр хуудас асуулт гаргалаа. Дахиад бодсон. Асуултаа цэгцлээд нэг хуудаст багтаасан. Ер нь би аливаа бичгийг нэг хуудаст багтаахыг хичээдэг. Нийтлэл гэхэд хоёр хуудсаас илүү бичдэггүй, яг л 800 үгэнд багтаахыг бодно. Орчин цагт хүмүүс нэлийсэн том материал уншаад сууж байх завгүй шүү дээ. Товч, тодорхой, логиктой байх нь л чухал.

-Олны танил болсноо хэрхэн мэдэрдэг вэ. Надад Та 77 дахь гишүүн болчихсон ч юм шиг харагддаг?

-Миний бичсэнийг хүмүүс уншаад, телевиз, радиогийн нэвтрүүлгүүд олонд хүрээд ирэхээр өмнөхөөсөө өөр л юм билээ. Очсон газар бүрт хүмүүс таньдаг, сошиал ертөнцөд 90 гаруй мянган дагагчтай боллоо, залуучуудын дэмжлэг илэрхий мэдрэгдэх жишээтэй. Энэ бүх сувгаар би зөв агуулга түгээхийг боддог.

Ардчилсан нийгэм бол иргэдийн дуу хоолойд мэдлэгтэйгээр нийцэн урагшлах ёстой.

Хүмүүс бүхий л сэдвээр хэлэлцүүлэг явуулж, өөрийгөө илэрхийлж байгаа нь сайн хэрэг.Үгээр ярьдаггүй газарт чулуугаар, дараа нь сумаар ярьдаг.

Ардчилал гэдэг гайхалтай зэвсэг үг хэлэх эрх чөлөө бидний гарт байна. Хүн өөрөөр сэтгэснийхээ төлөө, бусдаас өөр үг хэлснийхээ төлөө яллагдах ёсгүй. Яг ийм суурьтай нийгэмд л өөрийгөө засаж сайжруулах чадвар бүрэлддэг. Сая Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Европарламентад үг хэлэхдээ “Заримдаа Монгол гурван сая сэтгүүлчтэй юм шиг санагддаг” гэсэн нь зөв, оносон эшлэл байлаа.

-Та УИХ-ын сонгуульд нэр дэвших үү?

-Би хаана ч, хэзээ ч улс төрийн сонгуульд нэр дэвшиж байгаагүй. Цаашид ч үгүй.

Овоо олон хүн таньдаг боллоо гээд улс төрд орох нь гарц биш л дээ. Ер нь сонгууль гэдэг чинь олуулаа, хүчтэй, зарчим бүхий манлайлалтай, намтай хүмүүсийн оролцох зүйл болохоос ганц, нэгээрээ гарч ирээд улс төр үймүүлдэг цаг өнгөрсөн байх шүү.

-Та 50 гарсан хойноо гэнэт сэтгүүлч болсон нь ямар учиртай юм бэ. Эдийн засагч мэргэжлээрээ олон жил ажиллаж босгосон карьер хайран биш үү?

-Би дунд сургуулиа төгсөөд, Москвагийн их сургуульд явсан. Эдийн засгийн ангийг эдийн засагч, улс төрийн эдийн засгийн багш мэргэжлээр 1984 онд онц дүнтэй төгссөн. 2002 онд АНУ-ын Денверийн их сургуульд бизнесийн удирдлагаар мастер хамгаалж ирээд банк, санхүүгийн салбарт ажилласан.

Өмнө нь гадаадын хөрөнгө оруулалт, газрын тос, аялал жуулчлалын салбарт ажиллаж байлаа. Нэлээд туршлага хуримтлуулсан. Карьерын хувьд, ганцхан цэцэгтэй баглаа баймааргүй байна.

Өнгө алагласан олон цэцэг нь илүү сайхан биз дээ. Одоо би маркетинг, пи ар-ын чиглэлээр ажиллаж, өмнө эзэмшсэн боловсрол, мэдлэг, туршлагаа улам баяжуулж байна. Дэлхийн жишигт хүн амьдралдаа 4-5 удаа ажлаа сольдог, минийх бол байдаг л намтар.

-Монголд бол түгээмэл биш зүйл байна?

-Цаг үе өөрчлөгдөж, Таны зүрх шинэ зүйл рүү татагдаад байвал дагах л хэрэгтэй. Ажлаа солиход тархины огт ажиллаж байгаагүй хэсэг сэргэнэ, шинэ хүмүүстэй найзална, тогтсон хэмнэл өөрчлөгдөнө. Амьдралынхаа турш тасралтгүй суралцсан хүн л хөгждөг шүү дээ.

-Та нэг нийтлэлийг хэр удаан бичдэг вэ?

-Бичих гэж 4-5 цаг л сууна. Харин их удаан боддог. Санаагаа хэдэн өдөр бодоод, ганцхан тоон дээр гацах тохиолдол ч бий. Тоо, баримтыг нотлохын тулд албаны хүмүүсээс лавлаж шалгасан хойноо бичихээр суудаг.

-Албаны хүмүүс жирийн сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгөхдөө хойрго хандах нь бий. Харин Танд үргэлж уриалгахан ханддаг уу?

-Хэрэв тийм бол наснаас болдог биз дээ. Ер нь итгэл бол сэтгүүл зүйн хамгийн том капитал. Яг л хөрөнгийн зах зээлтэй адил.

-Д.Жаргалсайханаар л бичүүлчих юмсан, “Де факто”-д л ярьчих юмсан гэх хүсэлтүүд Танд ирдэг үү?

-Ирдэг. Би аль болох сонсоод, тусгахыг боддог.

-Нийтлэлч хүнд сэдэв чухал байдаг шүү дээ. Таны хувьд хамгийн ойр, хамгийн дуртай сэдэв юу вэ?

-Мэргэшсэн юм болохоор эдийн засаг, банк санхүүгийн сэдэв их ойр байх юм. Боломж л гарвал орчихдог сэдэв бол хот. Яагаад гэвэл би өөрөө хотын хүүхэд.

-Надад Таны өсөж өндийсөн гэр бүл, бага залуу нас тань хэрхэн өнгөрсөн зэрэг их сонин байна?

-Би ажилчин аав, ээжийн хүү. Эгч, дүү дөрвүүл. Би айлын хоёр дахь хүүхэд. Гэр хороололд төрж, усаа зөөгөөд, модоо хагалаад гүйж явсан даа. Манай гэрийн буурь Дарьгангын гудамжинд, одоо “White house” зочид буудал байгаагаас цаахна байсан юм.

Улаанбаатар хотын хүүхдүүдийн тэн хагас нь 50-иад жилийн өмнө миний хүүхэд насаа өнгөрүүлсэн гэр хороололд ядуу буурай аж төрж байгаад миний сэтгэл эмзэглэж, өөрийгөө ямар нэг хэмжээнд буруутайд тооцдог. Хэрэв ойрын хэдэн жилд хотын даргыг иргэдээс сонгодог тогтолцоотой болбол би энэ хүүхдүүдийн төлөө өрсөлдөнө. Гэхдээ улс төрийн намууд нийслэлийн эрх мэдлийг алдахгүйн тулд шинэ тогтолцоог бий болгохгүй л дээ.

-Таны эцэг, эх ямар ажил хийж байв?

-Эцэг, эх хоёр минь Төв аймгийн уугуул л даа. Аав Ч.Дамбадаржаа модны хоёрт мужаан, дараа нь төмрийн заводад токарьчин, ээж З.Сосоржав будагчин, дараа нь “Улаанбаатар” зочид буудалд үйлчлэгч байлаа.

-Тэд Танд юу захисан бэ?

-Намайг номоо сур л гэдэг байсан. Би томрох тусмаа надад өөр боломж үгүй юм гэдгийг ойлгож, гайгүй ч сурлаа. Москвагийн их сургуулийн оюутан болоод жил дараалан бүх шалгалтыг нь онц өгч төгссөн. Бүх цаг, байдаг тэнхээгээ шавхаж зүтгэсэн. Ажил дээр ч өөрийгөө тэгж л дайчлахыг хичээдэг.

-Танай гэр бүлд ажилчин удмаа дагасан хүн бий юу?

-Эгч бүх насаараа Хүүхдийн сүүний үйлдвэрт ажиллаад одоо тэтгэвэрт гарсан. Бас бага дүү ажилчин байсан. Дараа нь бизнес эрхэлж байгаа.

-Танаас өөр зам сонгоцгоожээ?

-Манай аав эхээс есүүл, ээж долуулаа. Авга, нагацын ойрын төрөл дотроо хамгийн анх дээд боловсрол эзэмшсэн нь би юм билээ.

-Та зурагтаар гардаг шигээ үргэлж ийм цэмцгэр хувцасладаг уу?

-Баярлалаа. Хүн ер нь чадлынхаа хэрээр аятайхан хувцаслаж, бусдыг болон өөрийгөө хүндэтгэсэн харилцааг бий болгож явах хэрэгтэй.

-Том хүрээтэй нүдний шил, эрвээхэй зангиа “Де факто”-д зориулж бүрдүүлсэн имиж үү?

-Үгүй ээ, нэвтрүүлэгт зориулж бүрдүүлсэн шинэ зүйл огт байхгүй. Би үргэж л ийм байсан. Нэгэнт тогтчихсон имижийг өөрчилж нэг л болдоггүй юм.

-Орчин цагийн эрчүүд жентельмэн байх гэж хичээхээ больсон юм шиг ээ?

-Эрэгтэй хүн аль ч цаг үед жентельмэн л байх ёстой. Энэ нь гоё ганган харагдах төдий ойлголт биш. Ер нь хүнд ачтай, тустай явах сайхан. Юутай болсноор нь бус, бусдын төлөө юу хийсэн бэ гэсэн хэмжүүрээр хүний чанар мэдэгддэг.

-Ер нь гэр бүл дэх эрэгтэй хүний үүрэг, хариуцлага юу юм бэ?

-Чухал асуулт тавилаа. Өнөөдөр Монгол дэлхийтэй адилхан болчихож. Ширээний ард гэр бүлээрээ суучихаад бүгд л гар утсаараа өөр өөр тийш харилцах айл байдаг. Халуун дотно харилцаатай амьдаръя, хайрлуулъя, халамжилъя гэвэл гэр бүлд цагийн менежмент зайлшгүй байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, гэр бүлийн бүх гишүүн хамтарсан нэг баг болж, нэгдсэн хуваарь төлөвлөдөг, хамт байх цагтай, бие биеийнхээ цаг завыг хүндэтгэсэн харилцаатай байх хэрэгтэй. Ингэвэл маргаан гарахгүй.

-Танд чөлөөт цаг гардаг уу. Та телевизийн ярилцлага, радиогийн нэвтрүүлэг, сонины нийтлэл гээд нэлээд завгүй хүн юм?

-Миний бүх ажил цаг, минутаар төлөвлөгдчихсөн байдаг. “Ажлаа амжуулъя гэвэл завгүй хүнд өг” гэж үг байдаг. Хүн завгүй байх тусмаа цагийн сахилга баттай ажиллаж, үүрэг хариуцлагаа ухамсарладаг юм.

Би долоо хоногт телевизийн МҮОНТ, NTV, “Eagle” гэсэн гурван сувгаар “Де факто”-гоо хөтөлдөг. Нэг ярилцлага хийгээд түүнийгээ гурван телевизэд зэрэг өгдөггүй.

Суваг болгонд өөр зочин урьдаг учраас долоо хоногт 3-5 ярилцлага хийх болдог. Нийтлэлээ англи, монгол хэлээр бичнэ. Миний хөтөлбөрийг FM 98.9 радиогоор орой бүр 18.30 цагт нэвтрүүлдэг.

Гадаадын их, дээд сургуулиудад лекц унших урилга ирдэг болсон. Тэдний хувьд Монголд байнгын хөтөлбөртэй, хараат бус шүүмж-нийтлэлч гэхээр сонирхдог байх. Австралийн үндэсний их сургууль, Английн Кэмбриж, Японы Ази, Номхон далайн их сургууль, Денверийн их сургуульд уншлаа. Одоо Оксфордын их сургуульд бас нэг хуралд явна. Тиймээс наана нь нэвтрүүлгүүдээ бэлтгэж өгөх ёстой.

-Тэд Танаас юу сонсохыг хүсдэг юм?

-Монголын улс төр, эдийн засгийн шилжилтийн өнөөгийн байдал, боломж, сорилт гэх мэт сэдвээр голдуу лекц уншихыг хүсдэг. Олон улсын хурал, семинар мөн хөтөлдөг. Миний цахим хуудаснаас тэр лекцүүдийн заримыг англи, монгол хэлээр сонсох боломжтой.

-Танд тэгээд чөлөөт цаг байна уу?

-Байлгүй яах вэ. Долоо хоногт гурван удаа фитнесс клубт очдог. Сүүлийн 23 жил тасралтгүй явж байна.

-Таны ажилд тусалдаг баг бий юу?

-Миний ажилд эхнэр маань их тусалдаг. Бас надад нэг монгол, нэг австрали туслах бий.

-Танай эхнэр “Де факто” нэрийг бодож олсон, олон хэл мэддэг эмэгтэй гэж сонссон юм байна.

-Тийм ээ. Эхнэр М.Пагма маань орос, япон, англи, чех хэлтэй. Бид Москвагийн их сургуулийн оюутан байхдаа танилцаж дотноссон. Бид нэг охинтой. Тэр маань англи франц, орос хэлтэй. Би нийтлэлээ бичээд эхнэртээ уншуулахаар “Би ойлговол хүн бүрт ойлгогдоно гэсэн үг” гэж хошигнодог юм. Миний хамгийн сайн шүүмжлэгч.

-Үргэлж хичээл давтдаг оюутан байсан гэхээр мэдээж онц сурдаг охиныг гэргийгээ болгохоор хичээсэн байх даа?

-(инээгээд) Хүнд хань ижлийг нь амьдрал өөрөө сонгоод өгчихдөг юм шүү дээ.

-Ингэхэд Та одоо хэдэн настай вэ?

-57.

-Танайх Цагаан сар тэмдэглэдэг үү?

-Ээждээ очиж золгодог.

Бодитой үнэ цэнийг бий болгохын тулд олон жил тасралтгүй, цуцалтгүй, цөхрөлтгүй хөдөлмөрлөх ёстой.

-Та одоо хэнтэй ярилцлага хийхийг хүсдэг вэ?

-Лодонгийн Түдэв гуайтай. Ном бичээд завгүй гээд байгаа. Хийж бүтээсэн үүх түүхтэй, ухаалаг, онцлог хүмүүстэй ярилцахыг боддог. Бас гадаадын алдартай улстөрчид, эрдэмтэд, иргэний нийгмийн хүмүүстэй уулздаг.

-Гэр хорооллын хүүхдүүдэд хандаж Та юу хэлэх вэ?

-Сайн сур. Нэг өдөр байранд амьдарна шүү. Ядуу төрсөн бол чиний буруу биш. Харин ядуу амьдарвал чиний буруу. Эрдэм мэдлэгтэй хүн ядуу байдаггүй.

-Та одоо олж буй орлогодоо сэтгэл хангалуун байдаг уу?

-Миний хөдөлмөрийн үр шим удалгүй гарна гэж бодож байна. Бодитой үнэ цэнийг бий болгохын тулд олон жил тасралтгүй, цуцалтгүй, цөхрөлтгүй хөдөлмөрлөх ёстой. Тэгж бий болгосон үнэ цэнэ бол насны хөрөнгө.